زنجیره تامین، زنجیره‌ای است که همه فعالیت‌های مرتبط با جریان کالا و تبدیل مواد به محصول، از مرحله تهیه مواد اولیه تا مرحله تحویل نهایی به مصرف‌کننده را شامل می‌شود.
زنجیره تامین شامل عناصری نظیر تولیدکننده، عرضه‌کننده، حمل‌ونقل، انبارداری، خرده‌فروشی و مشتریان است.
زنجیره تامین واژه‌ای است که اکنون به‌طور گسترده‌ای در سطح بین‌الملل به‌کاربرده می‌شود، کلیه تلاش‌های انجام‌شده در تولید و تحویل یک محصول یا خدمت نهایی، از تأمین‌کننده تا مشتری را دربر می‌گیرد.
از سوی دیگر زنجیره تامین را زنجیره ارزش نیز می‌نامند. علت اینکه این زنجیره را می‌توان «زنجیره ارزش» نامید، این است که در هر مرحله زنجیره سعی می‌شود تا ایجاد ارزش شود یا ارزش‌آفرینی گردد و درنهایت محصول نهایی که دارای بالاترین ارزش‌افزوده است به مشتری نهایی تحویل می‌شود.
عناصر کلیدی و اجزای اصلی در زنجیره‌های تامین
اجزای اصلی زنجیره تامین عبارتند از:
- تامین‌کنندگان
- تولیدکنندگان
- عمده‌فروشان
- خرده‌فروشان
- مشتریان
عناصر کلیدی یک زنجیره تامین شامل موارد زیر است:
- رضایت مشتری: رضایت مشتری در رابطه با کالا یا سرویس دریافتی است.
- ارزش پولی: در حقیقت ارزش پولی مرتبط با بهینه‌سازی هزینه و سودآوری فعالیت‌های زنجیره تامین است و از این‌رو عموما در اهداف تعریف‌شده برای زنجیره تامین استفاده می‌شود.
- تبادل اطلاعات: با استفاده از استانداردهای تعریف‌شده در زنجیره تامین، استانداردهای به‌کاربرده شده به‌عنوان یک عامل ارتباطی بین فازهای مختلف زنجیره تامین است و به شرکای زنجیره امکان هماهنگی بهینه فعالیت‌هایشان را می‌دهد.
محدودیت‌های زنجیره تامین
محدودیت‌های زنجیره تامین دامنه گزینه‌ای ممکن تصمیم‌گیری در ساختار زنجیره تامین را محدود می‌کند. این محدودیت‌ها در تصمیم‌گیری‌ها نقش زیادی را ایفا می‌کنند که شامل موارد زیر است:
- ظرفیت: محدودیت در ظرفیت‌های سرمایه‌گذاری، تولید، تأمین
- تامین سفارش: ازآنجایی‌که هدف نهایی زنجیره تامین برطرف نمودن حداقل نیاز مشتری است، این عامل می‌تواند نقش مهمی در محدودیت‌ها ایفا کند.
- تقاضا: یکپارچه‌سازی زنجیره تامین، توازن بین ظرفیت عرضه در مراحل ابتدایی در مقابل مصرف در مرحله فروش است، بنابراین میزان مصرف یا تقاضا یکی از عوامل محدودیت‌ها زنجیره تامین است.
متغیرهای تصمیم‌گیری در زنجیره تامین
شاخص‌های عملکردی در زنجیره تامین با متغیرهایی مانند مکان، ساختار شبکه، تعداد تجهیزات، تعداد مراحل، توالی سرویس، حجم سفارش، حجم تولید، حمل‌ونقل تعیین می‌گردد.
عوامل اصلی زنجیره تامین
هر زنجیره تامین شامل 4 عامل اصلی است که مدیران زنجیره تامین با هدایت مناسب عوامل، کارایی زنجیره را در فرآیندهای مختلف آن بهبود می‌بخشند. این عوامل به شرح ذیل است:
- موجودی: موجودی در زنجیره تامین شامل کلیه مواد خام، کارهای در جریان فرآیند و کالاهای نهایی است.
- حمل‌ونقل: عملکرد حمل‌ونقل شامل جابجایی موجودی از نقطه‌ای به نقطه دیگر در زنجیره است. هرچه جابجایی سریع‌تر انجام گیرد پاسخگویی زنجیره بیشتر می‌شود.
- شناسایی مکان‌ها: مکان‌هایی در شبکه زنجیره هستند که در آن موجودی ذخیره‌سازی، مونتاژ و یا توزیع می‌گردد، مانند کارخانه‌ها، توزیع‌کنندگان، هایپر مارکت ها و غیره
- اطلاعات: اطلاعات شامل داده‌ها و آنالیزهای مربوط به موجودی، حمل‌ونقل، امکانات و مشتریان در سرتاسر زنجیره است. ارتقای سطح اطلاعات موجود در زنجیره باعث بیشتر شدن پاسخگویی و کارایی آن می‌شود.
مدیریت زنجیره تامین
در یک زنجیره تامین مدیریت‌شده، سازنده و تأمین‌کنندگان، خریداران و مشتریان و به‌عبارت‌دیگر همه اعضا در سازمان گسترش‌یافته، باهم کار می‌کنند تا یک محصول و یا یک خدمت مشترک را به بازار عرضه کنند که مشتری مایل است بری آن پول پرداخت نماید. این شرکت‌های همکار، به‌صورت یک سازمان گسترش‌یافته عمل می‌کنند و از منابع مشترک استفاده بهینه کرده تا به مزیتی رقابتی منحصربه‌فرد دست یابند. نتیجه آن محصول یا خدماتی است باکیفیت بالا، قابلیت دسترسی آسان و هزینه پایین.
مدیریت‌زنجیره تامین شامل یکپارچه‌سازی فرآیندهای کسب‌وکار از استفاده‌کننده نهایی تا تأمین‌کنندگان اولیه است که محصول، خدمات و یا اطلاعاتی را مهیا می‌کند که برای مشتریان ایجاد ارزش می‌کنند.
به‌طور خلاصه می‌توان موارد زیر را به‌عنوان اصول نظام مدیریتی در زنجیره تامین برشمرد:
- تقسیم‌بندی مشتریان
- تنظیم شبکه لجستیک با توجه به نیازهای مشتریان و اصل سوددهی
- هم‌راستا نمودن زنجیره تامین با نیازهای بازار
- طراحی و تولید محصول با گرایش به نظرات مشتری و بالا بردن سرعت پذیرش تغییرات در زنجیره تامین
- مدیریت منابع عرضه مانند هزینه تولید مواد و خدمات مرتبط
- فعالیت‌های مدیریت‌زنجیره تامین
مدیریت‌زنجیره تامین شامل فعالیت‌های مختلفی است که مهم‌ترین آن‌ها عبارت‌اند از:
- فعالیت‌های عملیاتی شرکت‌های تولیدی: شرکت‌های تولیدی از واحدهای مختلفی مانند مالی، اداری، بازاریابی، طراحی مهندس، ساخت و تولید، کنترل کیفی، انبار، پخش و غیره تشکیل‌شده است. هر واحد دارای اهداف و برنامه‌های خاص خود است. عموماً ارتباط بین واحدها نقش بزرگی در کارایی شرکت‌ها دارد. بهینه شدن ارتباطات بین واحدها با به اشتراک‌گذاری داده‌های مفید صورت می‌پذیرد که این باعث بهبود درروند زنجیره تامین می‌گردد.
- لجستیک: لجستیک شامل مدیریت انبارها و حمل‌ونقل است. حرکت فیزیکی محصولات در مراحل طولانی زنجیره تامین مهم‌ترین بخش اکثر اقتصادها است.
- مدیریت لجستیک می‌توان چنین تعریف کرد: لجستیک ان بخش از فرآیندهای زنجیره است که شامل برنامه‌ریزی، اجرا و کنترل مؤثر جریان ذخیره کردن کالاها و خدمات و اطلاعات مربوط از نقطه مبنا تا نقطه مصرف است. مدیریت‌زنجیره تامین شامل کالاها و خدمات و اطلاعات مربوط به نیازها است.
- اطلاعات: جهت بهبود ارتباط بین شرکت و زنجیره تامین به اطلاعات نیاز است. تبادل الکترونیکی اطلاعات یک مثال اولیه از بهبود ارتباط بین شرکت‌ها است.
نقش GS1 در به اشتراک‌گذاری اطلاعات شرکای زنجیره تامین
همان‌گونه که گفته شد، یکی از خواص زنجیره تامین به‌منظور چابک بودن آن، مجازی بودن آن است که بر به اشتراک گذاشتن تمام اطلاعات درمیان شرکای زنجیره تامین تکیه دارد. از مهم‌ترین مسائلی که در مدیریت زنجیره تامین مورد بررسی قرار می‌گیرد و توجه به آن باعث دگرگونی در زنجیره تامین خواهد شد، مسئله به اشتراک‌گذاری اطلاعات در زنجیره است.
برای یکپارچه‌سازی، به خصوص در زنجیره‌های چندملیتی که هر نهاد از زنجیره در کشور جداگانه‌ای قرار دارد، باید اطلاعات موجود در زنجیره را در طول زنجیره به اشتراک گذاشت و درواقع زنجیره را به‌طور مجازی یکپارچه کرد.
بی‌شک یکی از مهم‌ترین اثرات GS1 بر زنجیره تامین، یکپارچه‌سازی این زنجیره به خصوص به لحاظ اطلاعات است. در یک زنجیره تامین، کالا جزو اصلی‌ترین اجزای زنجیره است و این کالاست که تمامی اعضای زنجیره را به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم به هم پیوند می‌دهد.
درصورتی‌که اطلاعات هماهنگ و دقیقی از وضعیت کالا در دسترس تمامی شرکای زنجیره باشد و هریک از شرکا بتوانند در هرلحظه که نیازمند این اطلاعات هستند، آن‌ها را دریافت کرده و کالای موردنظر خود را ردیابی نمایند، زنجیره تامین این امکان را می‌یابد که به‌طور یکپارچه عمل کند.
نقش GS1 در شناسایی و ردیابی کالاها در زنجیره تامین
استانداردها و کدهای GS1، امکان شناسایی موجودی‌های زنجیره تامین را فراهم می‌کند و جریان اطلاعات در زنجیره را تسهیل کرده، زبان مشترکی میان عرضه‌کنندگان کالا و خدمات، مشتریان و به‌طورکلی عوامل درگیر در حوزه کالا و خدمات در سطح ملی فراهم می‌آورد.
GS1 با راهکارها و استانداردهایی که در اختیار ذینفعان خود قرار می‌دهد بستری برای تسهیل مدیریت کالا و خدمات ایجادشده و به‌عنوان یکی از پیش‌نیازهای شبکه توزیع، اطلاعات‌پایه کالا را برای کلیه ذینفعان این شبکه آماده می‌سازد. برای ردیابی کالا در ابتدا باید کالاها در این سیستم شناسایی شوند و کد GTIN (شناسه قلم کالای تجاری) دریافت کنند تا بتوان کالا را در سیستم توزیع مدیریت کرد و هدفی چون کاهش هزینه‌های تبادل کالا را در شبکه توزیع محقق ساخت.
مزایای استفاده از استانداردهای GS1 در زنجیره تامین
به‌طورکلی از مزایای استفاده از استانداردها و راهکارهای GS1 می‌توان به موارد ذیل اشاره نمود:
- کاهش زمان دسترسی به اطلاعات
- شفاف‌سازی اطلاعات در حوزه‌های مختلف صنعت
- افزایش سرعت در تبادل اطلاعات در زنجیره تامین
- افزایش توان رقابتی تولیدات داخلی در بازارهای بین‌المللی
- امکان توسعه همکاری بین ذینفعان زنجیره تامین
- افزایش یکپارچگی در سیستم اطلاعاتی زنجیره تامین
- امکان استفاده از خدمات الکترونیکی و تجارت الکترونیک به‌منظور ارتقای ساختار نظام توزیع و اطلاع‌رسانی
- کاهش هزینه
منبع: مجله علمی تخصصی E-CODE